Minął już rok, gdy fiskus zrezygnował z pobierania haraczu od spadków i darowizn przekazywanych w ramach najbliższej rodziny. Wiele osób ciągle jednak popełnia błędy, przez które mogą stracić prawo do zwolnienia od tego podatku. Co zrobić, by do tego nie doszło?
Sprawdź, czy jesteś najbliższą rodziną
Nieważne, że czasami ciotka jest dla nas bliższa niż rodzona matka. W przypadku podatków to nie ma znaczenia. Od 1 stycznia 2007 r. najbliższa rodzina to zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizny: małżonek, rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki, pasierbowie, ojczym, macocha i rodzeństwo. To bardzo ważne, bo spadki i darowizny od członków tak właśnie określonej najbliższej rodziny są wolne od podatku. W całości. Nawet od darowizny wartej miliony złotych (np. pałacu, luksusowej willi, jachtu, zabytkowego samochodu, zbioru dzieł sztuki, biżuterii, kolekcji futer czy starego księgozbioru) nie trzeba już płacić podatku. Ani złotówki.
Najbliższą rodziną, przynajmniej w świetle ustawy o podatku od spadków i darowizn, nie jest za to teściowa, teść, synowa i zięć. To wyłączenie można jednak - zupełnie legalnie - obejść. Wystarczy, że teściowa, która chce obdarować zięcia (!), swoją darowiznę przekaże najpierw córce. Ta może ją dać dalej, swojemu mężowi. Czyli zięciowi pierwotnego darczyńcy. Zięć mógłby przekazywać darowiznę kolejnemu członkowi swojej rodziny itd. Tak darowizna mogłaby zawędrować dowolnie daleko - bez podatku. Możliwość przeprowadzenia takiej łańcuszkowej operacji od początku nie była tajemnicą, nie bardzo jednak wiadomo, po co miałaby być przeprowadzana. W przypadku większych pieniędzy musiałaby być jawna, o każdym ruchu trzeba by było informować fiskusa. To oznacza, że ukrywanie majątku nie wchodzi raczej w grę. Inne powody? No cóż, wyobraźnia podatników nie zna granic. Zdaje się jednak, że takie transakcje nie będą zbyt częste. Dla porządku trzeba dodać, że teoretycznie darowiznę można, stosując taką łańcuszkową operację, przekazać bez podatku także teściowej.
Zgłoś spadek i darowiznę, uważaj na kumulację
Jeśli spadek bądź darowizna od najbliższych mają być zwolnione od podatku, trzeba je zgłosić właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego (uwaga - najczęściej chodzi o urząd darczyńcy). Ministerstwo Finansów przygotowało specjalny formularz "Zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych". Druk oznaczono symbolem SD-Z1. W SD-Z1 trzeba zdać fiskusowi dość szczegółową relację na temat przyjętych pieniędzy, nieruchomości i innych cennych rzeczy, które się otrzymało (np. domu, gospodarstwa rolnego czy dzieł sztuki).
Formularz nie jest trudny. Liczy co prawda aż cztery strony, ale ostatnia to miejsce na uwagi urzędu skarbowego. A i wcześniej wiele miejsca przeznaczono, jak to w naszych formularzach, na dane identyfikacyjne podatnika, tu także spadkodawcy lub darczyńcy.
Obowiązek zgłoszenia dotyczy wyłącznie spadków i darowizn, których wartość przekracza 9637 zł. Ta kwota to suma spadków i darowizn otrzymanych od jednej osoby w okresie 5 lat. Bo spadki i darowizny kumulują się w takim właśnie okresie. Jeśli więc co roku będziesz otrzymywał od babci darowizny w wysokości powiedzmy 3000 zł, to w czwartym roku ich łączna kwota przekroczy 9637 zł i trzeba to będzie zgłosić w urzędzie skarbowym. Na zgłoszenie darowizn będziesz miał miesiąc czasu. Przy spadku miesięczny termin na zgłoszenia biegnie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.
Pamiętaj, chcesz zwolnienia, idź do banku. Darowizny pieniężne od najbliższych, jeśli mają być wolne od podatku, muszą wpłynąć na twoje konto bankowe. Rodzice, dziadkowie itd. mogą ci je przekazywać także za pośrednictwem poczty. Niestety, darowizna przekazana z ręki do ręki nie podlega zwolnieniu od podatku. Fiskus chce mieć czarno na białym napisane kto, komu, kiedy i jaką kwotę podarował.
Mieszkania też możesz dostać bez podatku
Od początku 2007 r. nabycie w ramach spadku czy darowizny nieruchomości (nie tylko domu czy mieszkania, ale także np. ziemi lub gospodarstwa rolnego), jest wolne od podatku od spadków i darowizn. Nawet jeśli nieruchomość jest bajecznie droga i wprost niewyobrażalnie duża. Uwaga! Mówimy o nieruchomościach otrzymanych od najbliższej rodziny.
Aby nie zapłacić podatku od otrzymanej w spadku lub darowiźnie nieruchomości, trzeba to zgłosić w terminie miesiąca właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego (Uwaga! Liczy się miejsce położenia nieruchomości). Tak jak przy innych spadkach i darowiznach od najbliższych, otrzymanie nieruchomości zgłaszasz w formularzu - SD-Z1.
Znajdź swoją grupę podatkową
Spora grupa osób otrzymujących spadki i darowizny nadal, niestety, płaci podatek. Jego wysokość zależy od stopnia pokrewieństwa łączącego spadkobiercę ze spadkodawcą i obdarowanego z darczyńcą. To stopień pokrewieństwa lub jego brak decyduje, w której z trzech grup podatkowych znajduje się spadkobierca lub obdarowany.
? Pierwsza grupa - są tu: teściowie, synowa i zięć. Jest tu także najbliższa rodzina - jej członkowie zapłacą podatek tylko wtedy, gdy nie spełnią wspomnianych już wcześniej warunków zwolnienia podatkowego, czyli nie zawiadomią urzędu skarbowego o spadku lub darowiźnie, a w przypadku darowizny przyjmą pieniądze bez pośrednictwa banku czy poczty.
? Druga grupa - dalsza rodzina, m.in. ciotki i wujkowie.
? Trzecia grupa - osoby niespokrewnione.
Najniższy podatek płacą osoby zaliczone do pierwszej grupy, najwyższy - te z trzeciej grupy.
Pamiętaj o kwotach wolnych od podatku
Podatek płacisz od nadwyżki spadku bądź darowizny ponad tzw. kwotę wolną od tego podatku. Niestety, kwoty te nie są zbyt wysokie, a co więcej, przy okazji rewolucji spadkowej z początku 2007 r. nie wzrosły nawet o złotówkę. Do każdej grupy podatkowej przypisana jest inna kwota wolna.
** Dzięki temu w ramach I grupy, np. od teściowej, można w ciągu pięciu lat, licząc od pierwszej darowizny, przyjąć bez podatku 9637 zł. Jeśli darowizny są wyższe od nadwyżki ponad tę kwotę wolną - płaci się podatek według skali podatkowej (o niej za chwilę).
** W II grupie podatkowej kwota wolna od podatku to 7276 zł. Jeśli więc darowizny przyjęte w okresie pięciu lat, np. od wuja, są niższe od tej kwoty - nie ma podatku. Jeśli jednak przekroczą kwotę wolną, to od nadwyżki płaci się fiskusowi podatek.
** Podobnie jest w III grupie podatkowej, z tym, że tu kwota wolna od podatku wynosi tylko 4902 zł.
Kwoty wolne od podatku
Policz swój podatek
Liczysz według skali podatkowej. Skala podzielona jest na grupy podatkowe.
** W I grupie podatkowej są stawki podatku - 3, 5 i 7 proc. Im wyższa jest przy tym nadwyżka kwoty spadku czy darowizny ponad kwotę wolną od podatku, tym pod wyższą stawkę ona wpada.
** Tak samo wygląda to w II grupie podatkowej z tym, że tu podatek płaci się wedle stawek - 7, 9 i 12 proc.
** W III grupie stawki wynoszą nadal - 12, 16 i 20 proc.
Ważne są też progi podatkowe, czyli kwoty, po przekroczeniu których spadek lub darowizna wpadają pod wyższą stawkę podatku. Dla wszystkich grup podatkowych progi są jednakowe: 10 278 zł i 20 556 zł.
Jak liczyć podatek według skali?
Dostałeś np. od wuja darowiznę w wysokości 40 tys. zł. Wuj to druga grupa podatkowa. Od kwoty darowizny musisz więc w pierwszej kolejności odliczyć kwotę wolną od podatku przypisaną do drugiej grupy podatkowej, czyli od 40 tys. zł odjąć 7276 zł. Do opodatkowania zostaje 32 724 zł. Tę kwotę podstawiasz do tej części skali podatkowej, która przypisana jest do drugiej grupy.
Otrzymana darowizna, mimo odliczenia kwoty wolnej, jest ciągle wyższa od drugiego progu podatkowego (czyli 20 556 zł). W takim przypadku, zgodnie z tym, co zapisano w skali podatkowej, podatek wynosi 1644,5 zł plus dodatkowo 12 proc. od nadwyżki darowizny ponad 20 556 zł. Twoja nadwyżka to 12 168 zł, a 12 proc. od tej kwoty to 1460,16 zł. Czyli od 40 tys. zł otrzymanych od wuja musisz zapłacić 1644,5 zł plus 1460,16 zł, co po zaokrągleniu daje 3105 zł.
Identycznie liczy się podatek w pozostałych grupach podatkowych. Należy tylko pamiętać, by kwotę spadku czy darowizny podstawić do tej części skali podatkowej, która jest przypisana do danej grupy podatkowej. Trzeba też uważać, by odliczyć odpowiednią kwotę wolną od podatku.
Skala podatkowa podatku od spadków i darowizn od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej
Skala podatkowa podatku od spadków i darowizn od nabywców zaliczonych do II grupy podatkowej
Skala podatkowa podatku od spadków i darowizn od nabywców zaliczonych do III grupy podatkowej
Kwoty nadwyżki w zł Kwoty nadwyżki w zł Podatek wynosi Podatek wynosi
ponad ponad do do
od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej
10 278 10 278 3 proc. 3 proc.
10 278 10 278 20 556 20 556 308 zł 30 gr i 5 proc. nadwyżki ponad 10 278 zł 308 zł 30 gr i 5 proc. nadwyżki ponad 10 278 zł
20 556 20 556 822 zł 20 gr i 7 proc. nadwyżki ponad 20 556 zł 822 zł 20 gr i 7 proc. nadwyżki ponad 20 556 zł
od nabywców zaliczonych do II grupy podatkowej od nabywców zaliczonych do II grupy podatkowej
10.278 10.278 7 proc. 7 proc.
10 278 10 278 20 556 20 556 719 zł 50 gr i 9 proc. od nadwyżki ponad 10 278 zł 719 zł 50 gr i 9 proc. od nadwyżki ponad 10 278 zł
20 556 20 556 1 644 zł 50 gr i 12 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł 1 644 zł 50 gr i 12 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł
od nabywców zaliczonych do III grupy podatkowej od nabywców zaliczonych do III grupy podatkowej
10 278 10 278 12 proc. 12 proc.
10 278 10 278 20 556 20 556 1 233 zł 40 gr i 16 proc. od nadwyżki ponad 10 278 zł 1 233 zł 40 gr i 16 proc. od nadwyżki ponad 10 278 zł
20 556 20 556 2 877 zł 90 gr i 20 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł 2 877 zł 90 gr i 20 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł
Zapłać podatek, czyli SD-3
Jeśli nie przysługuje ci zwolnienie od podatku, bo spadek lub darowiznę dostałeś np. od kogoś z dalszej rodziny, musisz podzielić się z fiskusem pieniędzmi i złożyć "Zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych". Formularz ten oznaczono symbolem SD-3. Jest bardzo podobny do opisanego wcześniej SD-Z1. Dodatkowo dochodzą rubryki, w których należy określić wysokość "długów i ciężarów obciążających nabyte rzeczy lub prawa majątkowe". To istotne, bowiem nie zawsze darowizna, a zwłaszcza spadek, to same korzyści. Często zdarza się, że np. odziedziczony dom obciążony jest różnymi długami. Liczą się one przy ustalaniu wysokości podatku - płaci się go od tzw. czystej wartości rzeczy lub praw majątkowych, czyli np. od wartości mieszkania pomniejszonej o kwotę jego zadłużenia.
Uwaga! W zeznaniu nie obliczasz podatku samodzielnie. Po złożeniu w urzędzie skarbowym formularza SD-3 czekasz na decyzję urzędu o wysokości podatku. Urząd wylicza go na podstawie danych, które wpisałeś w zeznaniu SD-3. Po otrzymaniu decyzji o wysokości podatku masz 14 dni na jego zapłacenie.
Zeznania SD-3 nie trzeba składać jeśli wartość spadku lub darowizn otrzymanych od jednej osoby, która nie przekroczyła w ciągu 5 lat kwoty wolnej od podatku. Wtedy po prostu nie ma podatku.
Ulga mieszkaniowa
Odziedziczyłeś po ciotce dom bądź mieszkanie? Mamy dobrą wiadomość. Choć ciotka to nie najbliższa rodzina, możesz się "wywinąć" od podatku. A przynajmniej od jego części.
Wszystko za sprawą podatkowej ulgi mieszkaniowej. Ulga obejmuje 110 m kw. powierzchni domu czy mieszkania. Jeśli dom bądź mieszkanie jest większe niż 110 m kw., nadwyżka ponad ten limit jest opodatkowana. Tylko nadwyżka. Jeśli więc odziedziczone mieszkanie to powiedzmy 30-metrowa kawalerka - masz ulgę, podatku nie płacisz. Jeśli jednak mieszkanie ma np. 150 m kw. to opodatkowana będzie wartość 40 m kw. "wystających" ponad limit ulgi. Płaci się według skali podatkowej podatku od spadków i darowizn.
Ulga ma kilka warunków. ** Przysługuje osobom, które przez co najmniej pięć lat będą nie tylko mieszkać, ale będą też zameldowane w odziedziczonym lub podarowanym domu bądź mieszkaniu. Nieruchomość objętą ulgą można sprzedać przed tym terminem, pod warunkiem, że uzyskane za nią pieniądze zostaną przeznaczone w ciągu dwóch lat (przed 2007 r. było na to tylko sześć miesięcy) na zakup innego domu albo mieszkania. ** Nie każdy podarowany dom czy mieszkanie "podpada pod ulgę" - "łapią" się na nią jedynie mieszkaniowe darowizny od osób z pierwszej grupy podatkowej. ** W drugiej i trzeciej grupie w grę wchodzą spadki, zapisy czy polecenia testamentowe. Dodatkowo gdy sprawa dotyczy trzeciej grupy, trzeba jeszcze nad darczyńcą sprawować wcześniej opiekę przez co najmniej dwa lata od podpisania umowy w tej sprawie u notariusza.
** I jeszcze jedno. Trzeba pamiętać, że osoba, która chce skorzystać z ulgi mieszkaniowej, nie może być właścicielem, a nawet najemcą innego lokalu mieszkalnego. Dotyczy to wszystkich spadkobierców niezależnie od przynależności do grupy podatkowej.
Sam obliczasz wartość spadku i darowizny
Wartość mieszkania (lub innych elementów spadku czy darowizny: samochodów, biżuterii, dzieł sztuki itp.) podlegającego podatkowi trzeba określić samemu. To oczywiście rodzi pokusę, by zaniżyć tę wartość. Ale uwaga, jeśli fiskus stwierdzi, że doszło do zaniżenia wartości, powoła biegłego. Gdy ten to potwierdzi, fiskus nie tylko podniesie wartość podlegającą opodatkowaniu, ale jeszcze obciąży nas kosztami wyceny.
Kara za ukrywanie darowizny
Do 2007 r., gdy urząd skarbowy pytał podatników, skąd mieli pieniądze np. na zakup mieszkania, ci często odpowiadali, że otrzymali darowiznę, ale zapomnieli ją zgłosić i zapłacić od niej podatek. Fiskus pobierał wtedy podatek obliczony według skali podatkowej i sprawa była w zasadzie załatwiona. Od 1 stycznia 2007 r. jest inaczej. Gdy "zapomnisz o darowiźnie", zostanie ona opodatkowana nową stawką tzw. sankcyjną. Jej wysokość to 20 proc. niezależnie od grupy podatkowej.
Spisz umowę darowizny
Nie ma jednolitego, urzędowego wzoru umowy darowizny. Każdy więc właściwe może sobie taką umowę sporządzić samodzielnie. Umowa darowizny powinna zawierać co najmniej: wyraźne określenie zawierających ją stron (imiona, nazwiska, adresy), zdefiniowany przedmiot darowizny oraz jej warunki. Można do tego dodać daty urodzenia oraz serie i numery dokumentów tożsamości osób zawierających umowę. Wskazane jest też, choć niekonieczne, dodanie informacji o stopniu pokrewieństwa między darczyńcą i obdarowanym. Powinna się w niej znaleźć także data zawarcia umowy. Umowy nie trzeba rejestrować u notariusza, choć oczywiście taka rejestracja zwiększa jej wiarygodność w oczach fiskusa. W przypadku darowizn nieruchomości notariusza nie da się uniknąć - przeniesienie własności gruntu, domu czy mieszkania związane jest z koniecznością spisania aktu notarialnego.
A co, jeśli darczyńca zażąda zwrotu darowizny? Może to zrobić, jeśli "obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności". Wtedy jednak podatek zapłacony od takiej darowizny przepadnie, fiskus go nie zwróci.
